Cudzoziemcy, których sytuacja życiowa zmusiła do opuszczenia ojczyzny, zmuszeni są do odnalezienia się w nowej, często zupełnie obcej i niezrozumiałej rzeczywistości. Zdarza się, że występuje u nich szok kulturowy. Zmaganie z realiami życia na obczyźnie, powoduje bardzo silne reakcje stresowe. W wyniku mogą pojawić się wrogie zachowania w stosunku do kraju goszczącego. Osoby przechodzące ten etap za złe samopoczucie i frustracje obwiniają zazwyczaj gospodarzy, których postrzegają stereotypowo, szukając wsparcia w rodakach i znajomych spoza kultury jawiącej się w tym momencie jako „wroga”. Brak znajomości nowych zasad może prowadzić do wielu nieporozumień, co sprawia, że cudzoziemcy czują się wyobcowani, bezradni, niezrozumiani i zestresowani ciągłą niepewnością. Do najczęstszych symptomów szoku kulturowego należą: tęsknota za domem, poczucie beznadziejnej zależności, dezorientacja, izolacja, depresja, smutek, irytacja, wrogość, złość, zaburzenie snu i diety, krytyczne (stereotypowe) reakcje, rozkojarzenie.
Dzieci zaraz po przyjeździe kierowane są do szkoły, bez znajomości polskiej kultury i języka. Mniejszy problem różnic kulturowych występuje np. w przypadku dzieci z Ukrainy, gdzie różnice kulturowe są niewielkie. Natomiast dzieci czeczeńskie trzymają się razem, starając się zwykle ograniczać do minimum kontakty z obcymi, czasem zachowują się w stosunku do Polaków nieufnie, co powoduje negatywne reakcje i izolację ze strony polskiej większości. Dzieci polskie natomiast często kierują się stereotypami wyniesionymi z domu na temat mieszkających w ośrodku cudzoziemców.
Poważnym problemem jest również brak znajomości języka polskiego. Szkoły, do których uczęszczają dzieci cudzoziemskie otrzymują wparcie w minimalnej ilości (np. 2 godziny tygodniowo języka polskiego jako obcego). Dzieci uczą się w grupach 18-20 osób. W skrajnym przypadku uczennica przed testem na koniec szkoły podstawowej brała udział zaledwie w 10 dodatkowych lekcjach polskiego. Pracę szkoły utrudnia także duża rotacja uczniów.
Podjęte w ramach realizacji projektu pt. „Przekraczam próg polskiej szkoły” działania są odpowiedzią na konkretne potrzeby zarówno nauczycieli jak i dzieci. W maju 2016 roku, po ponad 7 miesiącach realizacji działań zapytałam nauczycieli realizujących lekcje języka polskiego i zajęcia wyrównawcze dla dzieci cudzoziemskich jak się zmieniła sytuacja w ich szkołach.
Jaka była sytuacja dzieci cudzoziemskich w szkole przed rozpoczęciem realizacji działań (kursy j. polskiego dla uczniów i zajęcia wyrównawcze, asystent kulturowy, psycholog)?
Największym problemem przed rozpoczęciem realizacji działań w ramach projektu była bariera językowa i trudności komunikacyjne. Dzieciom, które nie rozumiały nic poza bardzo podstawowymi słowami, trudno wytłumaczyć bieżący materiał, trudno pomóc, trudno ich zainteresować procesem lekcyjnym, trudno nadrobić zaległości z poprzednich lat, sytuacji nie poprawiał fakt dużej liczebności klas. Dzieci cudzoziemskie wykazywały brak motywacji do nauki, nagminnie spóźniały się na lekcje, wychodziły z zajęć, brakowało im poczucia i nawyku punktualności, obowiązkowości, szacunku dla czasu. Mimo organizowanych zajęć wyrównawczych z języka polskiego, matematyki uczniowie cudzoziemcy niechętnie w nich uczestniczyli, nie wykazywali chęci zmiany swojej sytuacji.
Koleja z zapytanych nauczycielek podaje bardzo konkretne dane: Dzieci cudzoziemskie przed rozpoczęciem realizacji projektu miały dostęp do 4 godzin dodatkowych zajęć z języka polskiego oraz 1 godziny zajęć wyrównawczych z matematyki. W naszej szkole uczy się w tej chwili 63. dzieci cudzoziemskich. Każde z nich jest na innym poziomie znajomości języka, ma inne doświadczenia związane z nauką, reprezentują różne kręgi kulturowe. Zajęcia w dużych grupach nie przynosiły rezultatów. W szkole nie był do tej pory zatrudniony psycholog, dlatego dzieci cudzoziemskie oraz ich rodzice nie mają możliwości skorzystania z pomocy psychologicznej na terenie szkoły. W szkole od dwóch lat zatrudniony jest asystent kulturowy finansowany przez organ prowadzący. Jednak, nawet pracując w wymiarze 40 godzin tygodniowo, nie jest on w stanie zrealizować wszystkich działań ze względu na dużą liczbę dzieci uczących się w różnych klasach i w różnych godzinach.
Jaka była sytuacja nauczycieli przed podjęciem działań? (np. trudności z realizacją programu, brak możliwości pełnego kontaktu, i tym podobne?
Problem, z którym borykali się nauczyciele dotyczący grupy uczniów cudzoziemskich, to między innymi poziom wiedzy szkolnej wymaganej na danym poziomie. Uczniowie cudzoziemscy wykazywali w większości brak podstaw m. in. z matematyki, brak znajomości tabliczki mnożenia, problemy w wykonywaniu najprostszych działań na liczbach naturalnych itp. W związku z tym nauczyciele mieli problem z takim prowadzeniem zajęć aby uczniowie cudzoziemscy jak najwięcej z nich skorzystali, dodatkowe karty pracy, dostosowanie wymagań, inne prace kontrolne nie zawsze przynosiły zamierzone efekty. Brak czasu, liczebność klasy, materiał, brak zrozumienia (bariera językowa), brak motywacji do nauki, bardzo częsta nieobecność uczniów tylko pogłębiały trudności dydaktyczne.
Jakie korzyści dla jakości pracy nauczycieli związane są z obecnością asystenta kulturowego w szkole?
Obecność w szkole uczniów cudzoziemskich, niemówiących po polsku, pochodzących z mniejszości narodowych lub etnicznych zwraca uwagę na ich specjalne potrzeby edukacyjne. Obecność asystenta kulturowego w charakterze pomocy nauczyciela jest w takiej szkole niezbędne. Asystent kulturowy pomaga w przezwyciężaniu trudności, na jakie napotykają nauczyciele, uczniowie, rodzice w wyniku zróżnicowania kulturowego uczniów, ich rodziców lub opiekunów. Asystenci często występują w charakterze tłumacza, przekazują rodzicom i opiekunom dzieci cudzoziemskich informacje słowne i pisemne o bieżących sprawach, problemach, wspierają nauczycieli podczas konfliktów między uczniami wynikających z różnic kulturowych i religijnych, udzielają informacji nauczycielom, dotyczących ważnych aspektów kultury i/lub religii, mających wpływ na zachowanie ucznia oraz jego udział w życiu szkolnym – wycieczkach, przedstawieniach szkolnych, kontaktują się z ośrodkiem dla uchodźców w celu uzyskania informacji o sytuacji uczniów itp.
Czy dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach?
Po zapoznaniu z nauczycielem uczniowie cudzoziemscy chętnie zaczęli uczęszczać na zajęcia, brać w nich aktywny udział, mimo wielu popełnianych błędów nie zniechęcały się. Podczas pierwszych tygodni nauczyciele przypominali ciągle uczniom o dodatkowych zajęciach (borykałam się z częstą nieobecnością uczniów szkole), w miarę czasu to uczniowie dopytywali się czy zajęcia się odbędą w wyznaczonym terminie.
Jakie zmiany dostrzegają Państwo w związku z podjęciem działań projektu na terenie szkoły? Czy dzieci cudzoziemskie zrobiły postępy w nauce dzięki uczestnictwu w działaniach projektu?
Dzieci cudzoziemskie w wyniku podjętych działań projektu zwiększyły swoją motywację do nauki, zaczęły rzadziej opuszczać zajęcia. Większość z tych dzieci zaczęła otrzymywać pozytywne oceny, co spowodowało wzrost chęci do nauki. Dzieci stały się bardziej pewnie siebie i ambitniejsze, zaczęły zadawać pytania, udzielać się podczas zajęć.
Na koniec będę wdzięczna za podzielenie się swoimi uwagami na temat działań (kursy j. polskiego dla uczniów i zajęcia wyrównawcze, asystent kulturowy, psycholog)?, które są podejmowane przez Fundację Obywatelska Perspektywa w ramach projektu na terenie szkoły?
Uważam, że działania podejmowane w ramach projektu na terenie szkoły przyczyniły się do zwiększenia motywacji i chęci do nauki wśród dzieci cudzoziemskich. Do tej pory uczniowie przychodzą i proszą o pomoc w rozwiązywaniu problemów. Najbardziej efektywne zajęcia, to zajęcia albo indywidualne albo w grupkach maksymalnie 2-3 osobowych. Spotkania z grupami o większej liczebności, ze zróżnicowanym poziomem wiedzy i umiejętności nie zawsze przynosiły oczekiwane efekty. Podsumowując tego typu zajęcia na pewno były, są i będą potrzebne uczniom cudzoziemskim.
Bardzo dziękuję za rozmowę.
z nauczycielami ze Szkoły Podstawowej nr 26 w Białymstoku rozmawiała Sylwia Gajownik
25.05.2016
Już niedługo będziemy publikować kolejne rozmowy z nauczycielami. Zapraszamy do lektury
Projekt Przekraczam próg polskiej szkoły jest finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz budżet państwa.
